Odbijanje domaćih sudova da podnositeljicu predstavke izuzmu od zakonskog perioda čekanja od 300 dana prije sklapanja novog braka bez ljekarskog uvjerenja kojim bi dokazala da nije trudna • Pitanje da li je žena trudna usko je povezano s intimnošću privatnog života • Direktna diskriminacija na osnovu spola • Povreda člana 8. i člana 14. Konvencije u vezi sa članom 12. Konvencije • Nema povrede člana 6. Evropske konvencije u odnosu na dužinu trajanja postupka pred Ustavnim sudom

Činjenice i navodi podnositeljice predstavke

Porodični sud Kadıköy donio je presudu kojom je razveden brak podnositeljice predstavke i njenog supruga. Podnositeljica predstavke je tražila od Porodičnog suda Anadolu (Porodični sud) da je izuzme od perioda čekanja propisanog članom 132. Građanskog zakona kojim je ženama propisan period čekanja od 300 dana prije ponovnog vjenčanja s nekim drugim osim sa svojim bivšim suprugom, izuzev ako ljekarskim pregledom ne dokažu da nisu trudne. Period čekanja počinje da teče od dana kada sudska odluka o razvodu braka postane pravosnažna. Navela je da je sporni član u suprotnosti sa čl. 8, 12. i 14. Konvencije te je zatražila da se predmet uputi Ustavnom sudu na odluku o ustavnosti te odredbe. Porodični sud je naložio podnositeljici predstavke da dostavi ljekarsko uvjerenje o tome da li je trudna te da će u suprotnom njen zahtjev biti odbačen zbog proceduralnih razloga. Porodični sud je odbacio kao neosnovan navod podnositeljice predstavke o neustavnosti člana 132. Građanskog zakona. Podnositeljica predstavke je obavijestila Porodični sud da neće dostaviti ljekarsko uvjerenje. Porodični sud je donio presudu, koju je potvrdio Kasacioni sud, kojom je odbio zahtjev podnositeljice predstavke zbog proceduralnih razloga. Podnositeljica predstavke je podnijela individualnu predstavku Ustavnom sudu, koji je donio odluku kojom je predstavku proglasio nedopustivom.

Podnositeljica predstavke je pred Evropskim sudom prigovorila da joj je nametanjem obaveze proteka perioda od 300 dana od razvoda prethodnog braka ili obaveze podvrgavanja ljekarskom pregledu radi dokazivanja da nije trudna, a prije stupanja u novi brak, povrijeđeno pravo na privatni život zaštićeno članom 8. Evropske konvencije. Također je navela da je diskriminatorna priroda prethodno navedenih obaveza dovela do povrede čl. 14. i 12. Konvencije.

Ocjena Evropskog suda

Član 8. Evropske konvencije

U pogledu navoda podnositeljice predstavke u vezi sa članom 8. Evropske konvencije Evropski sud je istakao da taj predmet spada u djelokrug člana 8. Evropske konvencije budući da se odnosi na najintimniji aspekt privatnog života podnositeljice predstavke kao žene, te da predstavlja miješanje u njeno pravo na poštovanje privatnog života, koje je zaštićeno članom 8. Evropske konvencije.

Evropski sud je naveo da je Porodični sud u obrazloženju presude u suštini utvrdio da je ljekarsko uvjerenje kojim se dokazuje da žena nije trudna, a koje je potrebno za izuzimanje od perioda čekanja, od posebnog značaja za zaštitu interesa mogućeg nerođenog djeteta i drugih relevantnih članova društva prilikom tačnog utvrđivanja biološkog porijekla tog djeteta. U vezi s tim, Evropski sud je istakao da je u tom slučaju potrebno razlikovati biološko očinstvo od pravne pretpostavke očinstva. Dalje je naglasio da, iako se u većini pravnih sistema pretpostavlja da je pravni otac djeteta rođenog u braku muž, biološki otac djeteta ipak može, bez obzira na to da li je dijete rođeno u braku ili van njega, u bilo kojem trenutku priznati ili tvrditi da je otac tog djeteta, uz predočenje dokaza, posebno DNK testa. Također, prema članu 285. Građanskog zakona, u slučaju da je nedavno razvedena žena trudna i rodi dijete tokom perioda čekanja prije ponovnog braka, takva situacija ne može dovesti ni do čega više od pretpostavke očinstva u odnosu na bivšeg muža i ne utječe nužno na utvrđivanje biološkog oca. U tom smislu, Evropski sud je naglasio da se cilj sprečavanja „zabune u pogledu krvnih linija“ čini zastarjelim u modernom društvu. Posebno je naglasio da period čekanja počinje tek od dana kada odluka o razvodu braka postane konačna, a u većini slučajeva supružnici više ne žive zajedno od početka postupka razvoda braka, koji ponekad može trajati godinama. Dalje je Evropski sud istakao da uvjetovanje mogućnosti razvedene žene da se ponovo uda bez poštovanja perioda čekanja dostavljanjem spornog ljekarskog uvjerenja predstavlja kršenje intimnosti i stavljanje intimnog privatnog života pod nadzor vlasti. Evropski sud je naveo da se ne može smatrati da je podvrgavanje podnositeljice predstavke periodu čekanja od 300 dana prije ponovnog sklapanja braka nakon razvoda i zahtijevanje od nje da dostavi ljekarsko uvjerenje služilo bilo kakvoj hitnoj društvenoj potrebi, da je bilo proporcionalno legitimnim ciljevima koji su se željeli postići, niti da je bilo opravdano dovoljnim i relevantnim osnovima. Shodno tome, Evropski sud je zaključio da miješanje u pravo podnositeljice predstavke na poštovanje njenog privatnog života nije bilo neophodno u demokratskom društvu te je stoga došlo do kršenja člana 8. Konvencije.

Članovi 14. i 12. Evropske konvencije

U odnosu na navode podnositeljice predstavke da zahtjev koji se nameće razvedenim ženama da poštuju period čekanja od 300 dana prije ponovnog sklapanja braka, osim ako ne dokažu da nisu trudne, predstavlja kršenje čl. 14. i 12. Evropske konvencije, Evropski sud je naveo da, iako podnositeljica predstavke nije predočila nikakve suštinske dokaze da je imala planove za ponovni brak, zahtjev koji joj je nametnut spada u obim njenog prava na brak.

Evropski sud je naglasio da u skladu sa spornim članom samo žene podliježu periodu čekanja, za razliku od muškaraca koji se mogu slobodno ponovo vjenčati bez ikakvog sličnog uvjeta, te da takva razlika u postupanju, ako nije opravdana, predstavlja direktnu diskriminaciju na osnovu spola. Praksa nametanja perioda čekanja razvedenim ženama na osnovu toga što bi mogle biti trudne i zahtijevanja od njih, ako žele da se ono ukine, da dokažu da nisu trudne predstavlja direktnu diskriminaciju na osnovu spola.

Evropski sud je istakao da seksistički stereotipi na koje se Porodični sud oslonio prilikom odbacivanja tužbe podnositeljice predstavke, u ovom slučaju poput ideje da žene imaju dužnost prema društvu zbog svoje potencijalne uloge majke i svoje sposobnosti da rađaju, predstavljaju ozbiljnu prepreku postizanju stvarne, suštinske ravnopravnosti spolova, koja je jedan od glavnih ciljeva država članica Vijeća Evrope. Osim toga, Evropski sud je naveo da su takva razmatranja domaćih vlasti u suprotnosti i s relevantnim međunarodnim standardima u vezi s pitanjima ravnopravnosti spolova. Evropski sud je zaključio da nejednak tretman kojem je podnositeljica predstavke bila podvrgnuta na osnovu svog spola nije bio ni objektivno opravdan ni neophodan te je stoga došlo do kršenja člana 14. u vezi sa članom 12. Konvencije.

Član 6. Evropske konvencije (dužina trajanja postupka)

U vezi s navodima podnositeljice predstavke u odnosu na dužinu trajanja postupka pred Ustavnim sudom, Evropski sud je naveo da je Vlada tvrdila da kašnjenje Ustavnog suda u rješavanju individualnog zahtjeva podnositeljice predstavke nije stvorilo nepovoljan položaj za nju s obzirom na to da je period čekanja od 300 dana već istekao do trenutka kada je podnijela taj zahtjev. Dalje su objasnili da se nakon pokušaja puča 15. jula 2016. godine i kao rezultat nasilnih incidenata koji su se dogodili u južnim i jugoistočnim regijama Turske u istom periodu obim posla Ustavnog suda znatno i nepredvidivo povećao, te da je prioritet dat značajnom broju pojedinačnih zahtjeva koji se odnose na pravo na život, navode o zlostavljanju i pravo na slobodu. Tvrdili su da se u datim okolnostima vrijeme oko četiri godine koje je Ustavnom sudu bilo potrebno za rješavanje individualnog zahtjeva podnositeljice predstavke treba smatrati ispunjavanjem zahtjeva razumnog roka.

Evropski sud je naveo da je u vrijeme kada se podnositeljica predstavke obratila Ustavnom sudu period čekanja od 300 dana već istekao i da presuda koja je uslijedila ne bi imala utjecaja na njen privatni život u toj fazi. Evropski sud je također naglasio da je uzeo u obzir i izuzetno veliko opterećenje poslom s kojim se Ustavni sud suočio nakon proglašenja vanrednog stanja u zemlji, te da je veliki broj pojedinačnih zahtjeva podnesenih u kontekstu tog vanrednog stanja mogao, po samoj svojoj prirodi, opravdati određeni prioritet, pa čak i hitnost, u poređenju s pojedinačnim zahtjevom podnositeljice predstavke.

Evropski sud je zaključio da se postupak pred Ustavnim sudom, iako je svakako bio neuobičajeno dugotrajan (četiri godine, dva mjeseca i dvanaest dana), ne može smatrati nerazumno dugim te da nije došlo do kršenja člana 6. stav 1. Konvencije zbog dužine postupka pred Ustavnim sudom.